Λίγα λόγια για τη μετάφραση

Λίγα λόγια για τη μετάφραση

Η μετάφραση, ως μορφή και ανάγκη επικοινωνίας, ανάγεται πολύ πίσω στο χρόνο. Για πολλούς αιώνες, ο κόσμος συσχέτιζε τη μετάφραση με την ιστορία του Πύργου της Βαβέλ, στο Βιβλίο της Γένεσης. Σύμφωνα με τη Βίβλο, μετά τον κατακλυσμό, οι απόγονοι του Νώε εγκαταστάθηκαν σε μία κοιλάδα, όπου προκάλεσαν τη μήνη του Θεού, αποφασίζοντας να φτιάξουν ένα πύργο, που θα έφτανε στον ουρανό. Ο Θεός όμως, ανέτρεψε τα σχέδια τους, κάνοντάς τους να μιλούν πολλές διαφορετικές γλώσσες και σκορπίζοντάς τους σε διαφορετικά μέρη στη γη. Καθώς λοιπόν, αυξανόταν ο αριθμός των γλωσσών, αναζητήθηκαν τρόποι συνεννόησης και επικοινωνίας.

Έτσι γεννήθηκε η μετάφραση. Ως μετάφραση νοείται η μεταφορά του νοήματος ενός κειμένου σε μία άλλη γλώσσα, με τον τρόπο που είχε στο νου του ο συγγραφέας του πρωτότυπου (Newmark, 1998). Τα πρώτα ψήγματα θεωρίας και έρευνας πάνω στη μετάφραση, μας πηγαίνουν πίσω στην εποχή των Ρωμαίων. Σύμφωνα με τον Eric Jacobson, ο Κικέρων και ο Οράτιος ήταν οι πρώτοι θεωρητικοί που έκαναν τη διάκριση ανάμεσα στη μετάφραση λέξη προς λέξη και στην μετάφραση έννοια προς έννοια.

Η συμφιλίωση των δύο τρόπων αποτελεί μία από τις βασικότερες προκλήσεις στη μετάφραση. Οι περισσότερες θεωρίες βασίζονται στην έννοια της ισοδυναμίας (equivalence) εννοιών και νοημάτων και όχι στην απλή μεταφορά λέξεων και φράσεων. Ο μεταφραστής καλείται να κατανοήσει την πολιτισμική πραγματικότητα της γλώσσας – πηγής και να την μεταφέρει στη γλώσσα – στόχο. Η μετάφραση είναι περισσότερο μία δεξιότητα επικοινωνίας, παρά μία απλή γλωσσική ικανότητα.

Σύμφωνα με τον Catford (1988), οι μεταφραστές πρέπει μέσα στη μετάφραση τους να αναζητούν τους παράγοντες, οι οποίοι δε φαίνονται σε λεκτικό ή φραστικό επίπεδο, αλλά υπάρχουν στη συνείδηση των ομιλητών της γλώσσας-στόχου. Οι μεταφράσεις δεν είναι αποτελεσματικές αν δεν μεταφέρουν, εκτός από το περιεχόμενο, το σύνολο των πληροφοριών, που περιλαμβάνονται στη γλώσσα- πηγή και δεν προκαλέσουν στον αποδέκτη την ίδια επίδραση με το πρωτότυπο (Nida 1964). Οι Vinay & Darbelnet (1995) βλέπουν τη μετάφραση σαν μία διαδικασία, που αναπαράγει και μεταφέρει στο δέκτη την ίδια εννοιολογική υπόσταση του πρωτοτύπου, χρησιμοποιώντας, όμως, τελείως διαφορετική διατύπωση.

Κατά τη διαδικασία της μετάφρασης συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν πολλές και διαφορετικές διαδικασίες. Οι μεταφραστές πρέπει να χαρακτηρίζονται από την ικανότητα να νιώθουν τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας, ξεκινώντας κατά κύριο λόγο από τη μητρική τους γλώσσα. Η ικανότητα αυτή σε συνδυασμό με την ευφυΐα, τη διαίσθηση και τη γνώση διευκολύνει τους μεταφραστές, όταν καλούνται να αποφασίσουν, πότε να μεταφράσουν κυριολεκτικά και πότε να κάνουν την υπέρβαση, ξεπερνώντας το αμιγώς λεκτικό επίπεδο. Βέβαια, η μετάφραση είναι μία διαδικασία αέναης βελτίωσης. Δεν υπάρχει τέλεια ή ιδανική μετάφραση.

Οι μεταφραστές προσπαθούν πάντοτε να διευρύνουν τις γνώσεις τους και να βελτιώσουν τον τρόπο έκφρασής τους. Οι μεταφραστές πρέπει να εργάζονται ταυτοχρόνως σε τέσσερα επίπεδα (Newmark, 1998):

Η μετάφραση είναι πάνω απ’ όλα μία διαδικασία, η οποία παράγει γνώση και επαλήθευση των γεγονότων στη γλώσσα που τα περιγράφει. Απαιτεί δεξιότητα ως προς την επιλογή της κατάλληλης χρήσης της γλώσσας, τέχνη και δημιουργία ως προς τον τρόπο γραφής, μόρφωση, αισθητική και εξειδικευμένη γνώση του ίδιου του μεταφραστή.

Ο τρόπος μετάφρασης είναι προσωπικός και ξεχωριστός για τον καθένα. Στα πλαίσια της τεχνολογικής εξέλιξης, τις τελευταίες δεκαετίες, γλωσσολόγοι, μεταφραστές και άλλοι επιστήμονες προσπάθησαν να εξερευνήσουν τις δυνατότητες της μηχανικής μετάφρασης. Η μηχανική μετάφραση (machine translation) είναι η μετάφραση κειμένων µε τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή και προγραμμάτων επεξεργασίας κειμένων, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση. Τα αποτελέσματα της μηχανικής μετάφρασης είναι δυσανάλογα ως προς την προσπάθεια που επενδύθηκε. Τα κείμενα είναι φτωχά σε ποιότητα, σε ακρίβεια και
κατανόηση του πρωτοτύπου.

Η μετάφραση συνεπώς, είναι μία πολύπλοκη νοητική διαδικασία που απαιτεί μυαλό, φαντασία και γνώση από πλευράς μεταφραστή.
Οποιαδήποτε μηχανική της μετεξέλιξη, απλά στερεί από το τελικό μεταφραστικό προϊόν αρτιότητα και ποιότητα.